ПӘКІСТАН МЕДРЕСЕЛЕРІНДЕ ОҚЫТЫЛАТЫН ДӘРІСТЕР ЖӘНЕ ДӘРІС КІТАПТАРЫ
ПӘКІСТАН МЕДРЕСЕЛЕРІНДЕ ОҚЫТЫЛАТЫН ДӘРІСТЕР  ЖӘНЕ ДӘРІС КІТАПТАРЫ
22.01.2020 10:34
1420
0

Тарихи көкендері Пәкістанның құрылуынан бұрын болуымен бірге, аймақтардағы діни мектеп және ағымдардың қорғауында жүзеге асырылған классикалық оқу жүйесі Пәкістанның құрылунан соңра да сабақтастығын үзбестен жалғастырған.

Әһли Хадис, Диобәнди және Бирелви ағымдарға қоса басқа да діни мектеп және жамағаттар мемлекеттің қармағында классикалық оқу жүйесін заманауи оқу жүйесіне бейімдеу үшін ауқымды өзгерістер енгізген.

Пәкістанның құрылунан алдын ол аймақтарда медреселердің саны 137 екен, құрылғаннан кейін медреселердің саны жылдан жылға көбейген.

Біз бұл мақаламызда Пәкістан медреселерінде оқытылған дәрістер және дәріс кітаптары жайлы ықшамдалған түрде баяндауды мақсат етудеміз.

Пәкістанмедреселерінде оқытылатын негізгі дәрістермен кітаптары 250 жыл алдыңғы «Дәрс Низами» бағдарламасындағы дәрістермен дәріс мәтіндері  негізге алынып дайындалған.Бұл жүйенің негізін«Барлық нәрсенің ең жақсысы алтын ғасырда жазылған, бүгін біздің міндетіміз ескі дәстүрлі жолды сақтап қалу» идеясы құрайды. Дәрс-и Низами бағдарламасында 16 дәріс және бұл дәрістерде оқытылатын 84 дәріс кітабына орын берілген. Медресе бағдарламасында оқытылатын негізгі дәрістермен және «Кутуб-и мүнтахияна» деп аталатын классикалық дәріс кітаптарын төмендегідей тізімдеуге болады.

Сарф:

Шафия, Жамалуддин Ибн Хажиб (1248)

Мизанүс-Сарф, Сиражуддин Осман Әуенди (1357)

Пенч-Генч,Сиражуддин Осман Әуенди (1357)

Сарф Мир, Сейіт Шәріп Әли Жүржани (1413)

Фусулул-Акбария, Али Акбар Аллаһабади (1679)

Мүншаиб, Хамидуддин Какури (1801)

Зүбде, Заһир бин Махмұт бин Масғұт (1863)

Наху:

Кафия, Жамалуддин Осман Хажиб (1248)

Әл-Һидая фин-Наху, Әбу Хайян Андулуси (1344)

Наху Мир, Сейіт Шәріп Әли Жүржани (1413)

Шарх Миату Амил, Әбдірахман Жами (1446)

Шарх Кафия, Әбдіраһман Жами (1146)

Шарх Миату Амил, Құсайын бин Нокани (1519)

Тәсһилул-Кафия, Әбділхақ Хайрабади (1899)

Әдебиет:

Әл-Муаллақат Сабға, Хаммадүр-Рауия (ө. 772)

Диуан Хамса, Хабиб Тайи (ө. 846)

Диуан Мүтанабби, Ахмед бин Құсайын Кинди (ө. 1009)

Мақамат Харири, Қасым Харири (ө. 1122)

Нафхатүл-Йемен, Ахмед Йемени(ө. 1840)

Мүфидит-Талибин, Мұхаммед Ахсан Нанеутауи (ө. 1894)

Нафхатүл-Араб, Мұхаммед Әзиз Әли (ө. 1955)

Аруз әл-Мифтах, Жүсіп бин Әбубәкір Сақақи (1339)

Бәләғат:

Тәлхисул-Мифтах, Жалалуддин Мұхаммед Казвини (1338)

Мұхтасарул-Мағани, Сағадатдин Масғұт Тафтазани (1390)

Әл-Мутаууал-Шарх Тәлхисул-Мифтаһ,Сағадатдин Масғұт Тафтазани (1390)

Баһс-и Фаал Иби Ақиил, Абдулла Ахмед Ибн Ақиил (1396)

Шарх Жами, Әбдірахман Жами (1446)

Хашия Шарх Жами, Әбділғафурлари (1506)

Тәпсір – Тәпсір Негіздері:

Әт-Тайсир фит-Тафсир, Омар Нәсфи (ө. 1142)

Шатыбия, Шатыби (ө. 1194)

Тәфсирүл-Байзауи, Байзауи (ө. 1286)

Мадарикүт-Тәнзил, Абдулла Нәсфи (ө. 1310)

Тәфсир Ибн Кәсир, Ибн Кәсир (ө. 1373)

Кашшаф, Замахшари (ө. 1377)

Мұқаддима Жазария, Мұхаммед Жазари (ө. 1429)

Тәфсирул-Жалалайн, Жалалуддин Махалли (ө. 1459) және Жалалуддин Суюти (ө. 1505)

Фәузул-Кәбир, Шаһ Уәлиулла Диһләуи (ө. 1762)

Мазһари, Сәнәуллаһ (ө. 1810)

Хүласатүл-Баян, Зияуддин (ө. 1854)

Фауаид Маккия, Әбдірахман (ө. 1911)

Һадис – Һадис Негіздері:

Муатта, Имам Мәлік (ө. 795)

Сахих Бұхари, Мұхаммед Бұхари (ө. 870)

Сахих Мүслім, Әбу Құсайын Мүслім (ө. 875)

Сунан Ибн Меже, Мұхаммед бин Язид (ө. 887)

Сунан Әбу Дәуіт, Әбу Дәуіт Сүлеймен (ө. 889)

Сунан Тирмизи, Мұхаммед бин Иса Тирмизи (ө. 892)

Шамаил әт-Тирмизи, Мұхаммед бин Иса Тирмизи (ө. 892)

Сунан Нәсәи, Ахмед Нәсәи (ө. 915)

Шархүл-Мағанил-Асар, Ахмед Тахауи (ө. 933)

Мүшкілүл-Асар, Ахмед Тахауи (ө. 933)

Масабих, Құсайын Бағауи (ө. 1122)

Мұқаддима Ибн Салах, Ибн Салах (ө. 1245)

Мишкатүл-Масабих, Мұхаммед бин Хатып Омари (ө. 1339)

Фатхүл-Бари, Ахмед бин Хажар Асқалани (ө. 1449)

Нухбәтүл-Фикәр, Ахмед бин Хажар Асқалани (ө. 1449)

Фиқһ –Фиқһ Негіздері:

Сиражы / Сиражия, Сиражуддин (ө. XI ғғ.)

Мұхтасарүл-Қудури, Ахмед Қудури (ө. 1037)

Әл-Бидая маъа Шархил-Һидая, Бурһануддин Марғинани (ө. 1197)

Әл-Мүнтакибүл-Хусами, Хусамуддин Мұхаммед Ферғани (ө. 1237)

Кәнзүд-Дуқаиқ, Абдулла Насафи (ө. 1310)

Манарүл-Әнуар, Абдулла Насафи (ө. 1310)

Шархүл-Уиқая, Абдулла бин Масғұт Бұхари (ө. 1346)

Әт-Тәнких уәт-Таузиһ, Абдулла бин Масғұт Бұхари (ө. 1346)

Усулуш-Шаши, Низамуддин Шаши (ө. 1353)

Әт-Тәлуиһ илә Кәшфи Хақаиқит-Тәнких, Садеддин Тафтазани (ө. 1390)

Нұрүл-Изаһ, Хасан Аммар Уафаи (ө. 1658)

Шархүл-Дуррул-Мұхтар, Аләәддин (ө. 1677)

Мүсәлләмүс-Субут, Мұхиббулла Бихари (ө. 1707)

Шарх Нұрил-Әнуар, Молла Жиюн (ө. 1718)

Құжатүл-Балиға, Шаһ Уалиулла Дихлауи (ө. 1762)

Шарх Мүсәлләмис-Субут, Әбділхақ Хайрабади (ө. 1899)

Кәлам:

Ақидатүт-Тахауи, Ахмед Тахауи (ө. 933)

Ақаидун-Насафи, Нажмеддин Омар Насафи (ө. 1142)

Әл-Мауақиф, Қазы Азадүддин (ө. 1385)

Шарх Ақаидин-Насафи, Сағадатдин Тафтазани (ө. 1390)

Шархүл-Мауақиф, Сейіт Шәріп Жүржани (ө. 1413)

Шарх Ақаид Хаяли, Шәмсуддин Ахмед Хаяли (ө. 1465)

Мұсамара, Кемелүддин Әбіл-Мағали (ө. 1499)

Шарх Ақаид Ғадудия, Жалалуддин әд-Даууани (ө. 1502)

Хашия Заһидия әлә Шархил-Мауақиф, Мұхаммед Заһид Харауи (ө. 1690)

Мантық (Логика):

Сияғажи, Әсерүддин Омар Абхари (1261)

Шәмсия, Нәжмуддин Әли (1276)

Құтб Шарх Шәмсия, Мұхаммед Құтбуддин Разы (1364)

Тәһзибүл-Мантық, Сағадатдин Масғұт Тафтазани (1390)

Пір Құтб Шархил-Құтби, Сейіт Шәріп Әли Жүржани (1413)

Сұғра, Сейіт Шәріп Әли Жүржани (ө. 1413)

Құбра, Сейіт Шәріп Әли Жүржани (ө. 1413)

Шарх Тахзиб, Абдулла Язди (ө. 1606)

Рисалат Пір Заһид, Пір Мұхаммед Заһид Харуи (ө. 1690)

Сүлләмүл-Улум, Мұхиббулла Бихари (1707)

Тасауурат Шарх Мүслім, Қазы Мүбәрак Гопамури (1730)

Шарх Тасдиқат Сүлләм, Хаммадулла Салдалуи (1785)

Қазы Мүбәрак, Мұхаммед Мүбәрак Гопамури (1794)

Шарх Молда Хасан, Молда Хасан Лакнауи (1794)

Миркат, Фазал Имам Хайрабади (1828)

Пәлсапа (Хикмет):

Һидаятүл-Хикмет, Әсеруддин Абхари (1261)

Шархүл-Майбузи әлә Һидаятил-Хикмет, Құсайын Майбузи (1210)

Шархүс-Садра әлә Һидаятил-Хикмет, Садруддин Ширази (1641)

Шәмсүл-Базиға, Махмұт бин Мұхаммед Жанпури (1652)

Мибзи, Хасан Мибзи (1685)

Бидая Саидия, Фазлыхақ Хайрабади (1861)

Мұназара (Талас-тартыс):

Мақаматүл-Бади, Бадиуз-Заман Хамдани (1008)

Мақаматүл-Харири, Әли Харари (1123)

Шарифия, Сейіт Шәріп Әли Жүржани (1413)

Рашидия, Әбдірашид Жанпури (1672)


Астрономия (Хайғат):

Әл-Мұлаххас фил-Хайғат – Чағмини, Махмұт Хорезми (1221)

Шәрхүл-Чағмини, Мұса Қазызада Руми (1441)

Рисала фил-Хайғат – Рисала Кушчия, Әли Кушчи (1474)

Тәшрихүл-Әфләк, Бахауддин Мұхаммед Амили (1622)

Шарх Тәшрихил-Әфләк, Имамуддин Лахори (1732)

Арифметика (Хисап):

Хүласатүл-Хисап, Бахауддин Мұхаммед Амили (1622)

Тахрир Өклидес, Насыруддин Туси (1274)

Медицина:

Әл-Қанун, Ибн Сина (1037)

Қанунша, Махмұт Хорезми (1221)

Шархүл-Әсбәб, Бурһануддин Кармани (1438)

Мәужиз, Аләәддин Карши (1288)

Тарих:

Дурусут-Тарихил-Ислами, Мұхитдин Хаят (1345)

Тарихүл-Фида, Жалалуддин Суюти (1345)

Мұқаддимат Ибн Халдун, Әбдірахман бин Халдун (1406)

Тарихүл-Хүлафа, Жалалуддин Суюти (1505)

 

Ербол ШЫРЫНХАН,

 («Әбу Бәкір Сыддық» медресесінің ұстазы)

0 пікір